Abraham Frenkel

Abraham Frenkel met zijn echtgenote Elisabeth Vieijera, datum en plaats onbekend

Abraham Frenkel ziet op 9 juli 1920 het levenslicht te Middelharnis in de gemeente Goeree-Overflakee in de provincie Zuid-Holland. Abrahams ouders zijn Hessel Frenkel en Elisabeth Van der Sluis. Hessel wordt  op 1883 in Leeuwarden geboren, Elisabeth is in hetzelfde jaar geboren en afkomstig uit Rotterdam. Zij trouwen in 1905, eveneens in Rotterdam. Hessel Frenkel is afwisselend koopman, handelaar in groenten en winkelier van beroep. In de trouwakte van Hessel lezen we dat Abrahams grootvader van vaderskant, Wolf Frenkel, koopman in lompen is.

Abraham is de jongste van het gezin: hij heeft drie zusjes en twee broers die allen in Rotterdam geboren worden. Het gezin woont daar onder meer op de Gedempte Slaak, volgens de website Joods Erfgoed Rotterdam een levendige Joodse wijk en winkelstraat. Rond 1920 verhuist het gezin naar Middelharnis waar zoals vermeld Abrahams wieg staat. Op 25 december in 1925, als Abraham 5 jaar oud is, overlijdt zijn moeder. Een jaar later, om precies te zijn op 24 juni 1926, treedt zijn vader in het huwelijk met Dina Kanis. Het huwelijk vindt plaats in Middelharnis. Uit dit huwelijk worden twee kinderen geboren: Mozes in 1928 en Elisabeth in 1930. Uit de geboorteakten kunnen we afleiden dat het gezin Frenkel dan opnieuw in Rotterdam woont. Maar ook Hessel Frenkels tweede vrouw komt al in 1940 te overlijden. De Frenkels zijn inmiddels verhuisd naar Oud-Beijerland op de Hoekse Waard. Wanneer is niet bekend, maar Hessel trouwt vervolgens met zijn derde vrouw Saartje Sanders. 

Tehuis voor Joodse kinderen

Zoals we over Abrahams werkzame leven weinig weten, tasten we ook over zijn jeugdjaren in het duister. We weten slechts dat hij naar school gaat in het Pedagogium Achisomog, dat verbonden is aan het Apeldoornsche Bosch, de Joodse Psychiatrische Inrichting die in 1943 met grof geweld door de Duitse bezetters wordt ontruimd. Ruim 1300 bewoners, hun verzorgers en ander personeel worden gedeporteerd en vinden de dood in de gaskamers.  Het Pedagogium Achisomog (Hebreeuws voor ‘mijn broeder tot steun’) is het tehuis voor Joodse kinderen met een verstandelijke beperking en kinderen die moeilijk opvoedbaar blijken. Waarom en wanneer Abraham daar verblijft is niet bekend. Wat we weten is dat zijn vader uit de ouderlijke macht is ontzet, wellicht na het overlijden van Abrahams moeder in 1926. Hoe dan ook, Abraham wordt onder de voogdij geplaatst van de ‘Vereeniging Misgab Lajeled’, hetgeen betekent ‘Toevlucht voor het kind’. De bron hiervan is het keuringsrapport militaire dienst (keuring van 6 maart 1939) dat tevens melding maakt van het feit dat Abraham definitief wordt afgekeurd (8 maart 1940) vanwege zijn lengte (hij is 1,56 meter en weegt 52 kg). Curieus is dat in de marge staat geschreven dat Abraham ‘paardenkennis’ heeft. Volgens datzelfde rapport woont Abraham, die dan 20 jaar is, rond die tijd in Amsterdam en werkt als bakker in het Apeldoornsche Bosch.

Huwelijk in Amsterdam

Handtekeningen van het bruidspaar en getuigen op de huwelijksakte (25 juli 1942, Amsterdam)

Ook in tijden van rampspoed gaat het leven min of meer gewoon door. De verschrikkingen van de oorlog grijpen om zich heen, maar desondanks treedt Abraham op 25 juli 1942 in het huwelijk met Elisabeth Vieijra. Onbekend is waar hij haar heeft leren kennen. Elisabeth is op 1 maart 1917 in Amsterdam geboren en woont daar met haar ouders, Jacob Vieijra en Rachel Simons, op het Jonas Daniël Meijerplein 18. Elisabeth is kleermaker en waarschijnlijk werkt zij in het bedrijfje van haar vader die ook kleermaker van beroep is. Het huwelijk wordt in Amsterdam voltrokken. Volgens de trouwakte woont Abraham in Oud-Beijerland. Getuigen zijn Abrahams zus Roosje’, van beroep ‘huisverzorgster’, en Elisabeths broer Joseph Vieijra die net als zijn vader en zus kleermaker is. Er lijkt enige haast om te trouwen, want voor de afkondiging van het huwelijk is dispensatie verleend door de Officier van Justitie. 

Waar woonde Abraham Frenkel

Waar en wanneer Abraham Frenkel precies woont, alleen of samen met zijn vrouw Elisabeth, blijft enigszins onduidelijk. Het keuringsrapport voor de militaire dienst meldt dat hij uit Amsterdam afkomstig is. In 1941 staat hij ingeschreven op het adres Groenmarkt nr. 1, aldus de persoonskaart van Abraham. Genoemd adres wordt ook vermeld in een schrijven van 21 juni 1941 ten behoeve van de Duitse bezetter, ondertekend door de toenmalige burgemeester, waarin de adressen van de Joodse inwoners van Amersfoort vermeld staan. Abraham Frenkel woont daar waarschijnlijk in een pension, want op Groenmarkt 1 staan meerdere kostgangers (oa. Julius Aptroot, Arthur Scheijer) en ook dienstboden (o.a. Serafina Schaap, Geertruida van Maanen) ingeschreven blijkt uit de Amersfoortse woningkaart. Maar, volgens de gegevens uit het archief van het NIOD betreffende de zogeheten Möbelaktion, waarin de geroofde bezittingen van Joodse inwoners vermeld staan, woont Abraham op het Jonas Daniël Meijerplein nr. 18 I hoog.  Op de kaart staat de vermelding: Besitzt nur Wäsche und Kleidung. De dagtekening is 25 juli 1942, de datum dat Abraham en Elisabeth Frenkel in de echt zijn verbonden.  Zijn persoonskaart vermeldt echter dat Abraham in 1942 in Oud-Beijerland woont op het adres Zinkweg 125. Dat is ook zijn laatste woonadres en het adres waar zijn vader woont, samen met zijn derde vrouw Saartje Sanders en drie kinderen uit eerdere huwelijken. Vermeldenswaard is overigens dat tijdens de oorlog in Oud-Beijerland de verzetsgroep ‘Zinkweg’ actief is.

Op hun trouwdag naar Westerbork

En dan beschikken we nog over de kaart van de Joodse Raad waarop het adres Zinkweg 125 te Oud-Beijerland is doorgestreept. Daarnaast staat het al genoemde adres Jonas Daniël Meijerplein geschreven, maar dan nr. 18 II hoog. Hoe dan ook, dit is het pand waar ook Abrahams vrouw Elisabeth Vieijra woont. Op deze kaart staat de datum 25 juli 1942 en, dwars over de kaart met de hand geschreven: trsp 31-7-1942. Hoe en wanneer Abraham en zijn vrouw zijn weggevoerd is niet bekend. Volgens informatie uit kamp Westerbork zijn zij waarschijnlijk al op hun trouwdag in Westerbork aangekomen en op 31 juli 1942 op transport gegaan naar Auschwitz. Daar zijn zij 30 september vermoord. Abraham is dan 22 jaar oud. 

Familieleden

Ook zijn vader en diens vrouw Saartje Sanders zijn, net als Abrahams halfbroer Mozes en halfzusje Elisabeth in Auschwitz vermoord. Zijn broer Wolf en zus Roosje vinden de dood in Sobibor. Zijn zussen Vrouwkje en Hendrijntje overleven de oorlog. In Oud-Beijerland is in 1987 op de Bierkade een monument onthuld ter nagedachtenis van de Joodse inwoners. Hierop is de naam van Abraham Frenkel vermeld. Ook worden zijn vader Hessel Frenkel, diens vrouw Saartje Sanders en Abrahams zussen en broers Roosje, Elisabeth, Wolf en Mozes genoemd.