hier woonde
ELISABETH DE GROOT-NOOITRUST
vermoord in Auschwitz
op 1943-09-24
Elisabeth Nooitrust wordt in Amsterdam geboren op 8 november 1915. Haar vader is Isidore Nooitrust, geboren op 5 november 1864 in Maastricht, van beroep graveur. Moeder is Eva Pool, afkomstig uit Amsterdam en geboren op 18 januari 1875. Elisabeth is de jongste en het negende kind in het gezin.
De achtste in de rij wordt in 1911 geboren, een jongen met de naam Visser Wolf. Al op 18 december 1904 wordt een dochter met ook de naam Elisabeth geboren. Het meisje sterft echter in januari 1907. Het verdriet in het gezin moet enorm zijn, helemaal wanneer op 21 oktober van hetzelfde jaar ook nog een broer overlijdt met de naam Wolf Visser. Hij wordt slechts één jaar. Dat de ouders van Elisabeth weinig honkvast zijn, blijkt uit de geboorteakten van de kinderen. Zij leiden een rondtrekkend bestaan maar keren toch steeds in Amsterdam terug waar dan ten slotte ook Elisabeth ter wereld komt.
Samengesteld gezin
Wanneer Elisabeth precies in Amersfoort gaat wonen, is onduidelijk. Wel weten we dat zij op 8 februari 1933 in Amersfoort in het huwelijk treedt. De akte vermeldt dat Elisabeth dan 17 jaar is en in Amersfoort verblijft. Haar huwelijkspartner is Izak de Groot, eveneens afkomstig uit Amersfoort. In de huwelijksakte lezen we dat Izak 27 jaar is en van beroep los arbeider. De vader van Elisabeth, Isidore, is al in 1929 overleden. Als getuigen treden op Jacob Manuel de Groot en Heijman de Groot, beiden broers van de bruidegom. Haar schoonouders zijn Israël de Groot en Grietje Hilversum. Elisabeths echtgenoot Izak is weduwnaar van Lena Dijkhuizen, die een jaar eerder op 29 juli 1932 overleden is. Lena is twee weken voor haar overlijden bevallen van een meisje met de naam Cornelia. Uit dit huwelijk met Lena heeft Izak ook nog dochter Grietje (geboren in 1929).
Handel in tweedehands goederen
Uit de persoonskaart van Elisabeth blijkt dat zij in januari 1934 op Havik nummer 26 woont. Haar man, Izak de Groot, staat echter op de Groote Spui 7b als koopman ingeschreven. Dat is het adres waar Elisabeth, althans volgens de genoemde persoonskaart, later ook verblijft. In 1938 ten slotte, na verschillende andere woonadressen in Amersfoort, strijkt het echtpaar opnieuw neer op de Havik, maar dan op nummer 17. Korte tijd daarna betrekken zij ook nummer 15 waar het echtpaar hun handel in tweedehands goederen drijft. In een advertentie uit 1940 in het Amersfoortsch Dagblad / De Eemlander is te lezen dat het adres van de winkel Vijver 4 is. Elisabeths moeder woont dan op Vijver nummer 13.
Bekende Amersfoortse koopman Izak de Groot
Aanvankelijk is het Elisabeths man Izak die naam maakt met het bedrijf, getuige de vele advertenties in de lokale pers, vaak voorzien van de vermaning: ‘Gooi niets weg, alles heeft waarde’. Ook lezen we geregeld ‘let op het rode bord op de wagen’, of ‘luister naar de bel’. En op 31 december 1940 wenst ‘I. de Groot’ in een annonce in het dagblad Het Volk zijn clientèle een gelukkig Nieuwjaar. Niet lang daarvoor, om precies te zijn in de krant van 31 oktober 1940, plaatst hij een advertentie in het Amersfoortsch Dagblad/ De Eemlander. Onwetend van het tragisch lot dat hem te wachten staat, kopt de tekst vrijmoedig met: ‘Hij leeft hij is niet dood de welbekende Izak De Groot’.
‘Hij leeft, hij is niet dood, de welbekende Izak De Groot’
Enkele maanden later, op 17 maart 1941, komt Izak echter bij een wel heel absurd te noemen voorval om het leven. Izak is op die dag aanwezig bij een ongeluk van een Duitse auto met militairen op de Hogeweg die tegen een boom botst en in brand vliegt. Het politierapport dat het ongeluk in detail weergeeft, maakt melding van het feit dat Izak in een toevallig passerende bus zit en, eenmaal uitgestapt wellicht om hulp te bieden, door exploderende munitie dodelijk getroffen wordt. Volgens het opgemaakte proces-verbaal is Emma De Groot-Nooitrust, de zus van Elisabeth, hiervan getuige. De Eembode van 21 maart 1941 bericht hierover en schrijft ‘(… ) een auto-ongeluk aan de Hoogeweg, buiten onze gemeente, waarbij de bekende Amersfoortse koopman I. De Groot om het leven kwam.’ Elisabeth is dan weduwe en pas 25 jaar oud.
Talent voor reclame
Na de dood van haar man Izak zet Elisabeth de zaak alleen voort. In een advertentie van 4 oktober 1941 in het Amersfoortsch Dagblad/ De Eembode: ‘Nu gij mij naar alle waarschijnlijkheid niet meer op de markt zult zien, deel ik u mede dat de verkoop in de winkel gewoon doorgaat.’ Ondertekend met: de weduwe I. De Groot. Elisabeth blijkt niet alleen ondernemend maar heeft ook talent voor reclame. In een advertentie in het Amersfoortsch Dagblad/ De Eemlander van 27 september 1941 promoot zij haar zaak in tweedehands goederen op rijm: ‘Nu de winter nadert, en iedere boom ontbladert, vlucht men in schemering naar huis, en schaart zich om kachel of fornuis, dat geeft veel warmte in kolennood, want ze is gekocht bij de firma I. De Groot’.
Kindersterfte
Elisabeth en Izak krijgen samen vijf kinderen. Eva is hun eerste kind: zij wordt op 20 september 1933 geboren. Minder dan een jaar later komt Catharina ter wereld: op 11 december 1934. In 1937 bevalt Elisabeth opnieuw van een meisje, zij wordt Emma genoemd. Groot moet het verdriet zijn wanneer zij in 1938 sterft, slechts één jaar oud. Emma is begraven op de Joodse begraafplaats aan de Soesterweg in Amersfoort. Vrouwtje ziet het levenslicht op 20 december 1938, maar ook deze dochter overlijdt kort daarna, op 2 februari 1939. Een jaar later, op 25 april 1940, bevalt Elisabeth opnieuw van een meisje, ook Emma geheten.
Opsporing, aanhouding en voorgeleiding verzocht
Twee weken later vallen de Duitsers ons land binnen. Aanvankelijk wordt de Joodse bevolking nog met rust gelaten, maar de verhalen over het antisemitisme in Duitsland doen het ergste vrezen. In de loop van 1941 neemt de anti-Joodse terreur dan ook hand over hand toe. In 1942 worden ook in Amersfoort de Joden geleidelijk uit het openbare leven verdrongen en nemen de deportaties naar Westerbork een aanvang. Elisabeth probeert aan de dreiging te ontkomen en duikt onder, samen met haar drie dochters Eva, Catharina en Emma. Zij worden echter opgepakt. In een politierapport, gedateerd 5 november 1942, wordt om de ‘(…) opsporing, aanhouding en voorgeleiding verzocht van Elisabeth De Groot-Nooitrust en haar drie kinderen’ omdat zij, aldus genoemd rapport, ‘(…) ervan verdacht werden zonder de vereiste vergunning van woonplaats veranderd te zijn’. Het is niet bekend waar Elisabeth en haar dochters in de tussentijd verblijven.
Moeder met drie jonge dochters en een baby
Tien maanden later, op 7 september 1943, wordt het gezin geïnterneerd in kamp Westerbork, in barak 82. Een paar dagen later, op 13 september wordt in Westerbork het overlijden aangegeven van ‘een kind dat levenloos wordt geboren uit Nooitrust, Elisabeth’ op 10 september 1943. De naam van de pasgeborene is onbekend en aan het overlijden is ook geen ruchtbaarheid gegeven. ‘Verdere stappen geen doel’, vermeldt Elisabeths kaart van de Joodse Raad op 23 september. Twee weken na aankomst in Westerbork volgt deportatie naar Auschwitz waar Elisabeth en haar dochters Eva, Catharina en Emma op 24 september 1943 vermoord worden.
Familieleden
Elisabeths moeder, Eva Nooitrust-Pool, is al enkele maanden eerder in Auschwitz om het leven gebracht, op 1 februari 1943. Elisabeths jongere broer, Visser Wolf is al in 1935 naar het buitenland vertrokken en heeft de oorlog overleefd. Hij overlijdt in 1990 in Amsterdam. Ook Elisabeths stiefdochter, Grietje de Groot, overleeft de oorlog. Zij overlijdt in 2004.