Izak de Groot

Huwelijk Elisabeth Nooitrust en Izak de Groot, 8 februari 1933 (Bron: Joods Monument)

Izak De Groot wordt op 18 oktober 1905 in het centrum van Amersfoort geboren op het adres Groote Haag Wijk A nummer 35. Zijn vader is Israel De Groot, van beroep koopman en afkomstig uit Utrecht. Izaks moeder is Grietje Hilversum. Zij is in Amersfoort geboren. Een van haar broers is Nathan Hilversum die later bekendheid zal genieten als ondernemer en oprichter van het eerste busbedrijf in Amersfoort.

Izak is de derde op rij in een gezin van acht kinderen: zes jongens en twee meisjes. Over zijn jeugdjaren ontbreekt nadere informatie. Wel weten we, op basis van de adresboeken van Amersfoort en advertenties in de lokale bladen, dat het gezin De Groot een nogal turbulente woongeschiedenis heeft en op gezette tijden van woning wisselt. Dit is ongetwijfeld een gevolg van gezinsuitbreiding, maar vloeit ook voort uit de bedrijvigheid van Izaks vader. De Groot senior is koopman in lompen en metalen, zakken en oud-papier. Ook lezen we in advertenties dat ‘(…) Izak De Groot (senior laat zich blijkbaar ook Izak noemen) in beenderen handelt en konijnen- en hazenvellen opkoopt’. Een voorbeeld is te vinden in de Nieuwe Amersfoortsche Courant van 2 december 1916: ‘Geef Acht: Izak De Groot geeft voor groote konijnenvellen 5 cent’. Blijkens genoemde advertentie leveren hazenvellen zelfs 20 cent op. Het adres is dan Weverssingel 22, om precies te zijn, afgaand op de advertenties van de firma De Groot, ‘tegenover het Blauwe Bruggetje’. Hoewel er niets bekend is over Izaks jonge jaren, saai is het zeker niet. Ter hoogte van het ‘Blauwe Bruggetje’, aldus de berichten in de plaatselijke kranten, wil er nog wel eens een dronken infanterist in het water vallen die er dan door Izaks hulpvaardige vader weer uit geholpen wordt.

Kind erkennen

Op 7 juni 1928 trouwt Izak, hij is dan 22 jaar, met Lena Dijkhuizen. Lena is 23 jaar en afkomstig uit Amersfoort. Het huwelijk vindt in de gemeente Zeist plaats. In de huwelijksakte lezen we dat ‘(…) de bruidegom verklaart een kind te erkennen van het mannelijk geslacht, genaamd Gerard, uit de bruid geboren in Amersfoort op 26 oktober des vorig jaars’. Of Izak ook de biologische vader van genoemd kind is, blijft onduidelijk. Dezelfde trouwakte vermeldt dat Izak elektricien van beroep is. Dit laatste neemt niet weg dat hij zakelijk gezien in de voetsporen van zijn vader treedt. Het eerste teken daarvan is te lezen in het adresboek van 1930. Izak staat dan vermeld op het adres Laurusstraat 14 in het Soesterkwartier met de vermelding ‘koopman’. Zijn ouders hebben tegen die tijd een woning gevonden aan de Hessenstraat 5, een straat niet nu niet meer bestaat in Amersfoort.

Izak blijft achter

Een jaar na het huwelijk, op 30 juli 1929, brengt Lena een meisje ter wereld, zij wordt naar Izaks moeder genoemd en krijgt de naam Grietje. In 1932, op 11 juli, wordt opnieuw een meisje geboren en zij wordt Cornelia genoemd, de naam van Lena’s zus die in 1921 op 18-jarige leeftijd is overleden. Slechts twee weken na de bevalling, om precies te zijn op 29 juli, overlijdt Lena op 27-jarige leeftijd. Izak blijft achter met drie kinderen.

Dochters

Op 8 februari 1933 treedt Izak in het huwelijk met Elisabeth Nooitrust die dan 17 jaar, dus minderjarig is. Het huwelijk wordt in Amersfoort voltrokken. Getuigen bij dit huwelijk zijn Izaks broers Jacob en Heijman. In september van dat jaar wordt uit dit huwelijk een meisje geboren en zij krijgt de naam Eva, net als de moeder van Elisabeth. Het gezin woont dan nog steeds in de Laurusstraat 14. Een jaar later bevalt Elisabeth opnieuw van een meisje dat de naam Catharina krijgt. Izak verhuist nu met vrouw en kinderen naar het adres Groote Spui 7b. In 1936 verhuizen zij opnieuw en vinden een onderkomen op Muurhuizen 119. In 1937, het gezin woont dan op het adres Havik 17, krijgen Izak en Elisabeth weer gezinsuitbreiding. Het is ook deze keer een meisje en ze heet Emma. Het kind overlijdt al op 29 februari 1938, slechts één jaar oud. In hetzelfde jaar brengt Elisabeth opnieuw een kind ter wereld: het is weer een meisje en zij krijgt de naam Vrouwtje. Groot is het verdriet wanneer ook dit kind al na zes weken komt te overlijden. Wanneer Elisabeth in 1940 weer van een meisje bevalt, noemt men haar opnieuw Emma.

Alles heeft waarde

Beroepsmatig zit Izak niet stil in die jaren, zo blijkt uit de talrijke advertenties in de lokale bladen. Vaak is de tekst ‘Gooi niets weg, alles heeft waarde’, veelal vergezeld van de oproep: ‘Let op het rode bord op mijn wagen’. Blijkens genoemde advertenties verlegt Izak zijn zaken van de handel in lompen en metalen naar de in- en verkoop van inboedels en tweedehands goederen. Vooral kachels in alle soorten en maten worden regelmatig onder de aandacht gebracht. Ook wanneer het oorlog wordt, gaat Izak onverminderd door met zijn handel. En als het tegen Sinterklaas loopt prijst Izak zijn kachels in rijm aan: ‘Kacheltje, kacheltje aan de muur, jongen wat is het buiten guur, De musschen gaan van de koude dood, maar ik heb een kachel van Izak De Groot (…)’.

Een geweldigen dood

Ook in oktober van dat jaar maakt Izak op rijm reclame voor zijn handelswaar. Navrant genoeg, niet wetend welk lot hem te wachten staat, dicht hij in een kleine advertentie in het Amersfoortsch  Dagblad/ De Eemlander van 31 oktober 1940: ‘Hij leeft hij, is niet dood de welbekende Izak De Groot’. Slechts enkele maanden later vindt hij de dood door een wel een bizarre samenloop van omstandigheden. Het is 17 maart 1941 en Izak zit in de lijnbus van Nijkerk naar Amersfoort. Ter hoogte van de Hoogeweg nr. 255 rijdt een Duitse auto met militairen tegen een boom en vliegt in brand. Verschillende mensen, zo vermeldt het politierapport van genoemde datum, proberen hulp te bieden. Izak is wellicht een van hen. In de auto bevindt zich echter munitie die ontploft. Izak wordt door een exploderende kogel dodelijk getroffen. De artsenverklaring vermeldt: “schotwond in rechteronderbuik” en “.…als teekenen of aanduidingen van een geweldigen dood te hebben waargenomen…” Emma, de zus van Izaks vrouw Elisabeth, bevindt zich ook in de bus. Op basis van de gegevens in het proces-verbaal kunnen we concluderen dat zij getuige van het drama is.

Adverteren op rijm voortgezet

Elisabeth is dan weduwe en draagt de zorg voor het gezin. En met dezelfde inzet als Izak zet zij de zaken voort, getuige de mededelingen en advertenties in de lokale bladen. En ook het adverteren op rijm zet Elisabeth voort, maar nu ondertekend met ‘de weduwe Izak De Groot’. Zo lezen we in het  Amersfoortsch Dagblad / De Eemlander van 27 september 1941: ‘Nu de winter nadert, en iedere boom ontbladert, vlucht men in schemering naar huis, en schaart zich om kachel of fornuis, dat geeft veel warmte in kolennood, want ze is gekocht bij de firma I. De Groot’. Het adres is inmiddels Havik 15.

Zonder vereiste vergunning

Maar het is oorlog en de anti-Joodse terreur van de bezetter neemt toe. Elisabeth besluit met haar kinderen onder te duiken. Het mag niet baten. Zij worden opgepakt. Naar verluidt, aldus het proces-verbaal omdat ‘(…) ze zonder de vereiste vergunning van woonadres is veranderd’. Elisabeth en haar kinderen Eva, Catharina en Emma worden in november 1942 in Westerbork geïnterneerd. In september van het volgend jaar gaan zij op transport naar Auschwitz waar zij op 24 september 1943 vergast worden.

Lot van familieleden

Van Izaks familie worden niet alleen zijn ouders maar ook zijn vijf broers en zus in een van de vernietigingskampen vermoord. Grietje, Izaks dochter uit zijn huwelijk met Lena Dijkhuizen, overleeft de oorlog. Van haar is bekend dat zij tijdens de oorlog korte tijd in Amsterdam bij haar grootouders op het Waterlooplein woont en later onderduikt in Amersfoort. Na de oorlog trouwt zij en krijgt een zoon. Zij overlijdt in 2004 op 75-jarige leeftijd.

HERDENKINGSSTEEN: de herdenkingssteen voor Izak de Groot wordt op vrijdag 8 november onthuld. Wilt u op de hoogte blijven van de steenlegging, schrijf u dan in voor onze nieuwsbrief onderaan deze pagina. Heeft u vragen of meer informatie, gebruik het contactformulier.