Salomon Cohensius

Salomon Cohensius wordt geboren op 19 februari 1872 in Oude-Tonge, een plaatsje op het Zuid-Hollandse eiland Goeree-Overflakkee. Hij is de zoon van Isaak Cohensius en Judith Haagens. Isaak, ook wel Izaäk geschreven, komt oorspronkelijk uit Sprang, dat na 1923 bekend staat als Sprang-Capelle. Daar wordt hij geboren op 7 september 1827. Judith is geboren en getogen in Oude-Tonge en komt daar op 1 december 1837 ter wereld. De familie Haagens behoort tot een van de meest vooraanstaande Joodse families op Goeree-Overflakkee. Het is een geslacht van kooplieden en winkeliers in manufacturen.

Salomon heeft twee oudere zussen: Helena (geboren 31 juli 1868) en Cato (geboren 8 december 1869). Samen met vader en moeder en zijn twee zussen woont Salomon de eerste jaren van zijn leven op de Molendijk 70 in Oude Tonge. Zijn vader is er koopman. Wanneer Salomon nog maar vijftien jaar oud is, overlijdt zijn moeder na een langdurig ziekbed. Zij is dan nog maar 49 jaar. Wie de rol van moeder overneemt in het gezin, is niet bekend. Zijn het Cato en Helena, die al een paar jaar ouder zijn? Of is het misschien een tante? We kunnen er slechts naar gissen.

Hoogere Burgerschool

Vermoedelijk geniet Salomon in elk geval een aantal jaren middelbaar onderwijs. Zo valt op te maken uit de aankondiging van juli 1884 in Het Dagblad van Zuid-Holland en ’s-Gravenhage dat  S. Cohensius bevorderd is van de 1^e klas naar de 2^e klas van de Hoogere Burgerschool in ’s -Gravenhage.

Handel in jute 

In 1896 overlijdt vader Cohensius. Isaac bereikt de leeftijd van 68 jaar. In het jaar dat hij overlijdt, adverteert hij in de krant nog volop met zijn diensten als inleveradres voor stoomververij en chemische wasscherij. De eerste jaren na het overlijden van zijn vader, woont Salomon samen met zijn zussen. Helena en Cato zijn beiden ongehuwd. Helena, die ook wel Leentje wordt genoemd, drijft samen met Cato een manufacturenwinkeltje op de Molendijk. Naar verluidt gaan de dames Cohensius ook langs de deuren met ellegoed: stof die per el verkocht wordt. Salomon, die ook wel Sally wordt genoemd, heeft een handeltje in jute zakken. Hij koopt gebruikte mestzakken op en verkoopt deze na reparatie weer door. 

Ja-woord in Nijkerk

Het zal ergens in deze periode zijn, dat Salomon zijn aanstaande echtgenote Saartje Hammelburg ontmoet. Saartje komt uit Nijkerk, waar zij op 20 februari 1883 wordt geboren. De broer van Saartje, Mozes Hammelburg, woont al sinds 1900 in Sommelsdijk, een plaatsje vlakbij Oude Tonge gelegen. Salomon en Mozes zijn leeftijdsgenoten en het is niet ondenkbaar dat de twee elkaar via Mozes hebben leren kennen. Op 6 juni 1906 geven Salomon en Saartje elkaar het ja-woord in Nijkerk in het bijzijn van Saartjes beide ouders. Het jonge echtpaar vestigt zich in Oude-Tonge. Eerst op de Kerkring, later op de Zuiddijk. Salomon verschijnt zo nu en dan in het plaatselijke nieuws. In 1907 valt te lezen dat hij een ongeluk met paard en wagen heeft. Hij rijdt in het gezelschap van drie dames, wellicht Saartje, Helena en Cato, met het rijtuig een diepe sloot in en raakt daarbij gewond aan zijn benen. De dames komen met de schrik vrij.

Vereniging van Slecht Horenden

Een paar jaar nadat Salomon en Saartje in het huwelijk zijn getreden, komt de kleine Isaak ter wereld. Hij wordt op 14 november 1910 in Oude Tonge geboren. In 1920 bereikt Salomon weer de lokale krant. Er staat een klein artikeltje in Onze Eilanden dat Salomon opnieuw de sloot in rijdt. Dit keer met zijn fiets. Hij komt er met een nat pak van af. Een jaar later is het Salomon zelf die een artikel schrijft voor de krant. Hierin schrijft hij over de Vereeniging van Slecht Horenden, waar hij lid van is. Uit dit stuk leren we niet alleen dat hij een actief lid is, maar ook dat hij zelf slechthorend is.  Ook weten we dat Salomon achterop zijn fiets een plaatje heeft met de letters SH: Slecht Horend. Of hij bij de geboorte al slechthorend is of pas later in zijn leven met deze beperking te maken krijgt, is niet bekend.

Het schip “Aaltje”

In 1923 verhuist het jonge gezin Cohensius vanuit Zuid-Holland met het schip “Aaltje” van schipper M. Oomens naar Nijkerk. Na een aantal jaren in Nijkerk verliest Salomon opnieuw een belangrijke vrouw in zijn leven. Saartje overlijdt, op 17 december 1926, wanneer ze nog maar 43 jaar oud is. Zoon Isaak is dan pas 16 jaar. In 1927 vertrekken Salomon en Isaak naar Amersfoort. Zij nemen hun intrek aan de Hendrik van Viandenstraat 24. Slechts enkele jaren nadat Salomon zijn Saartje verliest, vindt hij een nieuwe echtgenote in de persoon van Klara Brander uit Amsterdam. Zij is daar geboren op 17 oktober 1891 en is bijna twintig jaar jonger dan Salomon. Salomon en Klara trouwen op 10 juli 1929 in Amersfoort met als getuige Vrouwtje Aronson. 

Nederlandse Zionistische Studenten Organisatie

Enkele jaren passeren voordat we weer iets vernemen van Salomon en Klara. Op 2 mei 1931 overlijdt zus Helena op 62-jarige leeftijd. Namens het gezin van Sally wordt een liefdevolle overlijdensadvertentie in de Maas- en Scheldebode van 6 mei 1931 geplaatst. Cato blijft als enige van het gezin Cohensius achter in Oude Tonge. Zoon Isaak is nu een jongeman en studeert geneeskunde in Utrecht. In 1932 slaagt hij voort het eerste deel van zijn artsenexamen. Daarnaast is hij actief binnen de Nederlandse Zionistenbond. Als student in Utrecht voor de Nederlandse Zionistische Studenten Organisatie en als secretaris voor de Nederlandse Zionistenbond. Het gezin Cohensius woont in die tijd aan de Vincent van Goghstraat 23. Via omzwervingen in Nijkerk en Amersfoort, komen zij uiteindelijk rond 1940 op de Jacob Marisstraat 10 te wonen.

Ondraaglijk zwaar

Wanneer in mei 1940 in Nederland met het binnenvallen van de Duitse troepen de Tweede Wereldoorlog een feit is, breken zware tijden aan. Binnen een jaar zijn tal van anti-Joodse maatregelen van kracht en de vooruitzichten zijn ronduit somber. Of en op welke manier het leven voor Salomon zo ondraaglijk zwaar is, dat hij besluit er zelf een einde aan te maken, zullen wij niet meer te weten komen. Hij is in de dood gevlucht. Op 3 december 1941 wordt het lichaam van Salomon Cohensius, die dan 69 jaar oud is, uit het water van de Kleine Koppel in Amersfoort geborgen. De doodsoorzaak is verdrinking, vermoedelijk door zelfmoord. Zo getuige de artsenverklaring, opgemaakt door dokter Van Dijk.

Uitzonderlijke kans met verlofpas

Over de ervaringen van kampdokter Isaac Cohensius

Echtgenote Klara Cohensius-Brander vertrekt in 1942 gedwongen naar Amsterdam. Zoon Isaak Cohensius overleeft de oorlog. Op 10 juli 1942 treedt hij in het huwelijk met Ester van der Hoeden (31-01-1914), een verpleegkundige. Al spoedig na hun huwelijk, op 17 augustus, volgt de oproep zich te melden voor de ‘werkverruiming in Duitschland’. Het artsenexamen dat Isaak oorspronkelijk in oktober 1942 moet afleggen, wordt vervroegd naar 20 augustus 1942. Terwijl Isaak en Ester al gedeporteerd zijn naar Westerbork, krijgt Isaac de uitzonderlijke kans met een verlofpas heen en weer te reizen naar Utrecht en zijn examens af te leggen. Op 31 augustus vertrekt het transport naar Auschwitz. Onderweg stopt de trein en wordt Isaak samen met andere mannen gedwongen uit de stappen. Hij wordt in verschillende kampen in de omgeving van Silezië (Polen) te werk gesteld, soms als arts. In dwangarbeiderskamp Blechhammer ontmoet Isaac Fryderyka Lemberger (13-06-1914), een Poolse vrouw die hij voor de oorlog in Nederland heeft leren kennen. Na de bevrijding vindt Isaac haar weer terug. Ze trouwen en leven een tijdje in Polen voordat ze zich in 1948 definitief in Nahariya, Israël vestigen. Isaak Cohensius overlijdt daar op 5 maart 1993 op de leeftijd van 82 jaar. Fryderyka Cohensius–Lemberger overlijdt op 8 december 2016. Zij is dan 102 jaar oud.

Ester Cohensius – Van der Hoeden wordt op 3 september 1942 vermoord in Auschwitz. Zij is slechts 28 jaar oud. Voor Ester en Isaac zijn in Utrecht Stolpersteine gelegd.

Cato Cohensius wordt via kamp Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Daar wordt zij op 19 februari 1943 op 73-jarige leeftijd vermoord.

STEENLEGGING: de herdenkingssteen voor Salomon Cohensius wordt op vrijdag 8 november 2024 onthuld. Wilt u op de hoogte blijven van de steenlegging, schrijf u dan in voor onze nieuwsbrief onderaan deze pagina. Heeft u vragen of meer informatie, gebruik het contactformulier.