Langestraat 109a
hier woonde
DAVID JOSEPH HAMBURGER
overleden in Zeist
op 1944-09-04

Hier woonde David Joseph Hamburger. David wordt op 9 mei 1911 geboren in Hilversum op de Groest 59 als zoon van Ezechiel Hamburger en Naatje de Leeuw. Ezechiel komt uit Alkmaar en is daar geboren op 27 juli 1874. Zijn beroep is winkeleigenaar. Naatje is geboren in Hilversum op 14 november 1871. Via verschillende adressen in Utrecht komt Ezechiel in Hilversum terecht en daar trouwt hij op 21 augustus 1901 met Naatje. Ezechiel is dan 27 jaar en Naatje 29 jaar. De huwelijksakte geeft aan dat Ezechiel boekhouder van beroep is. Het Hilversumse gezin waarin David opgroeit is maar klein. Vader, moeder en David. Voor David geboren wordt, krijgen Ezechiel en Naatje in 1902 nog een zoontje. Maar de tragische dood in 1908 van Davids oudere broertje David Ezechiel en de geboorte van een levenloos kindje in 1910 maken dat David Joseph opgroeit als enige zoon in het gezin Hamburger.

Davids ouders zijn ondernemers. Ze hebben een boek- en papierhandel aan de Zeedijk 2 in Hilversum, onder de naam N.V. De goedkoopste boek- en papierhandel. Vader Hamburger heeft tevens een uitgeverij, waar onder andere ansichten van Hilversum worden uitgegeven. Het gezin Hamburger lijkt een vierde gezinslid te kennen in de moeder van Naatje. Na het overlijden van haar man, Levie Benjamin de Leeuw, lijkt oma Jettje de Leeuw-van Gelder bij Ezechiel, Naatje en David te zijn gaan wonen. Haar man is in 1882 op 78-jarige leeftijd overleden. In een advertentie uit 1911 biedt de weduwe L.B. de Leeuw aan de Zeedijk 2 ‘gelegenheid tot dineeren ’ tegen ‘billijke prijzen’ aan.

Japanse lampions en hoge hoeden

Aangenomen mag worden dat de familie Hamburger in deze jaren financieel door zwaar weer gaat.  Eind 1911 wordt het faillissement aangekondigd van De goedkoopste boek- en papierhandel. In de kranten staan verschillende advertenties, waaruit op te maken valt dat Ezechiel Hamburger er een betrekking bij zoekt. De advertentie met ‘gelegenheid tot dineeren’, aangeboden door weduwe L.B. de Leeuw zou kunnen wijzen op een manier om extra inkomsten te genereren. In februari 1912 wordt het faillissement weer opgeheven. In 1914 verhuist De goedkoopste boek- en papierhandel naar Langestraat 40 in Hilversum. Daarna volgen nog verschillende verhuizingen, o.a. naar Kerkstraat 18 en Heerenstraat 10b. In de jaren ’30 is de familie Hamburger met hun winkel gevestigd naast De Harmonie: een schouwburg en theater op de Heerenstraat. Daar spelen ze handig op in door hun aanbod uit te breiden met o.a. oosterse maskers, Japanse lampions, schmink en hoge hoeden.

Het ja-woord

David groeit als jongen op in Hilversum. Na de lagere school gaat hij 3 jaar naar de MULO. In 1930, wanneer David bijna 19 jaar is, wordt hij afgekeurd voor militaire dienst. In het militieregister staat te lezen dat hij op basis van zijn nieren voorgoed ongeschikt bevonden wordt. Met een lengte van 1.61 meter is David klein van stuk. Niet lang daarna, op 23 oktober 1931, verlooft David zich met Sientje (Sonja) Menko. Waar de twee jonge mensen elkaar ontmoeten, is onbekend. Sientje komt uit Amersfoort, waar zij op 21 juni 1912 geboren wordt. Zij is de dochter van Jacob Menko, die op 2 april 1879 in Arnhem wordt geboren en Jettje de Zoete, die op 7 januari 1879 in Amersfoort wordt geboren. David woont op dat moment nog in Hilversum, op de Heerenstraat 10b. Sientje woont met haar familie in Amersfoort op de Langestraat 109b. Na enkele jaren van verloving geven David en Sientje elkaar het ja-woord. Op 21 februari 1934 treden ze in het bijzijn van alle ouders in het huwelijk om vervolgens hun intrek te nemen aan de Langestraat 109a in Amersfoort. David is dan 22 jaar en Sientje is 21 jaar oud. De ouders van Sientje zijn hun directe buren op de Langestraat. David is van beroep koopman, ook wel reiziger genoemd.

Dames double, tennis in Zeist

Niet lang nadat David en Sientje getrouwd zijn, volgt er gezinsuitbreiding. Op 2 juli 1935 komt hun dochter Naatje ter wereld, zeer waarschijnlijk vernoemd naar oma. In het vroege voorjaar van 1936 verlaten David en Sientje en hun kleine dochtertje Naatje Amersfoort en verhuizen zij naar Zeist. David blijft een aantal jaren met zijn jonge gezin in Zeist wonen aan de Voorheuvel 37. Mevrouw Hamburger speelt er lawntennis. De uitslagen van haar ‘Dames double’ kunnen we lezen in De Zeister Courant van 1938. Na enkele jaren in Zeist wordt het gezin uitgebreid met de geboorte van zoontje Jacob. Hij komt op 4 oktober 1939 ter wereld.

Onderduiknaam Sjakie Homburg

Het alledaags geluk van de familie Hamburger mag helaas niet lang duren. De dreiging van de ophanden zijnde oorlog haalt het leven van David en zijn vrouw en kinderen voorgoed overhoop. Het verhaal gaat dat David met zijn gezin kort na de Duitse bezetting vanuit Zeist naar Amersfoort terugkeert. Vanuit Amersfoort lukt het David om bij oude buren in Zeist onderduikadressen te vinden voor zijn gezin en hemzelf. De kinderen leven gescheiden van hun ouders. David zou tijdens zijn onderduikperiode de naam Sjakie Homburg hebben aangenomen.

Einde van de oorlog

Over het verloop van de onderduikperiode van David, Sientje en de twee kinderen is er nog weinig informatie. Wat we weten is dat David de bevrijding van Nederland en het einde van de oorlog niet meemaakt. Door een onbekende oorzaak overlijdt David op 4 september 1944 op slechts 33-jarige leeftijd in Zeist. Of er een graf is voor David Joseph Hamburger, is niet bekend. Zijn overlijden is pas na de oorlog bij de burgerlijke stand ingeschreven. Op 1 augustus 1945 in de gemeente Zeist en op 27 december 1945 in de gemeente Amersfoort.

Gezinsleden

Zijn vrouw Sientje, later Sonja geheten, overleeft de oorlog. Na de oorlog vindt zij een nieuwe liefde in Alphons Rodrigues Pereira. Met hem treedt zij in 1946 in het huwelijk. Samen krijgen zij nog twee kinderen. Sonja Rodrigues Pereira-Menco, weduwe van David Joseph Hamburger overlijdt in november 1982 op 70-jarige leeftijd. Naatje Hamburger, later Nan genoemd, de dochter van David en Sientje, overleeft de oorlog. Zij overlijdt op 4 oktober 2016. Zij is dan 81 jaar oud. Jacob Hamburger, ook wel Jacques genoemd, de zoon van David en Sientje, overleeft de oorlog.

Ouders van David

Ezechiel Hamburger, de vader van David, overleeft de oorlog niet. Op 16 maart 1943 komt hij in Westerbork aan, waar hij in barak 67 verblijft. Op de kaart van de Joodse Raad staat dat hij op 23 maart 1943 op transport naar Sobibor gaat. Het is niet bekend of hij werkelijk op dit transport zit. Op het document van de Oorlogsgravenstichting staat te lezen dat op 26 juli 1943 werd afgevoerd “Vertrokken Onbekend Waarheen”. Davids moeder Naatje Hamburger-De Leeuw overleeft de oorlog niet. Zij verblijft net als Ezechiel in maart 1943 in barak 67 in Westerbork. Op 23 maart 1943 vertrekt het transport naar Sobibor. Daar wordt Naatje Hamburger-de Leeuw op 26 maart 1943 vermoord. Zij wordt maar 71 jaar.

In haar schoenen

Meer weten en begrijpen voor welke keuzes Sonja, de oma van Judith Kruithof, stond in de oorlog? ‘In haar schoenen’ is een locatievoorstelling over de geheimen van een naoorlogse Joodse familie. De voorstelling is onderdeel van de route langs de herdenkingsstenen. Ergens tussen het archief en de mondeling overgedragen familieverhalen probeert theatermaker Judith Kruithof haar familiegeschiedenis te reconstrueren. Blijft op de hoogte van nieuwe speeldata.